W różnych źródłach można znaleźć definicję mówiącą, iż uczenie się to proces poznawczy prowadzący do modyfikacji zachowania osobnika pod wpływem doświadczeń, co zwykle zwiększa jego przystosowanie do otoczenia. Niewątpliwie najważniejszym organem odpowiedzialnym za przetwarzanie informacji jest nasz mózg. To tam zachodzi szereg procesów, dzięki którym możemy przyswajać wiedzę i uczyć się różnych umiejętności.
Proces uczenia się jest procesem złożonym i skomplikowanym. Należy pamiętać, że tak jak ptaki są stworzone, żeby latać, tak człowiek, żeby myśleć, a do tego niezbędny jest organ centralnego dowodzenia, jakim jest nasz umysł. Niestety wielu osobom nauka kojarzy się z typowym szkolnym monotonnym zakuwaniem. Należy sobie uświadomić, że sposoby na zdobywanie doświadczeń i wiedzy są różne.
ZAMIERZONE I NIEZAMIERZONE
Można uczyć się w sposób zamierzony, jak i niezamierzony. Uczenie zamierzone może nam się kojarzyć z uczeniem szkolnym, gdzie często przewiduje się jego cele oraz efekty. Skutkiem nauki jest wówczas nabycie określonej wiedzy lub umiejętności. Wyniki uczenia się uzależnione są między innymi od takich czynników jak: pamięć, koncentracja uwagi, motywacja, zainteresowania, zdolności. Natomiast uczenie się niezamierzone częściej towarzyszy nam w życiu codziennym i nie zawsze jest ono uświadomione. U dzieci ten proces przebiega niemalże bezwiednie, najczęściej poprzez zabawę, gdzie młodzi ludzie sami nie są świadomi, że nabywają pewne umiejętności i to ważne umiejętności, które w dzisiejszych czasach zyskały miano umiejętności miękkich (tj. zdolności komunikacyjne, kooperacyjne, autoprezentacyjne itp.).
CECHY NASZEGO „CENTRUM DOWODZENIA”
Zdaniem neurodydaktyków w procesie nauczania należy wykorzystywać naturalne możliwości naszego mózgu. A należą do nich fakty, które mówią nam, iż nasze mózgi:
- są przystosowane do rozwiązywania problemów i przetwarzania informacji, a nie do ich reprodukowania – czyli mówimy o pełnej aktywacji naszego mózgu,
- dobrze zapamiętują informacje łączące wiedzę kognitywną z emocjami i aktywnością ciała – nauka poprzez działanie, ruch,
- dużo lepiej kodują w pamięci długotrwałej informacje poznane w bezstresowej, przyjaznej atmosferze – stres i wygórowane wymagania nie sprzyjają efektywnej nauce,
- uczą się dużo efektywniej w grupie – innymi słowy „co dwie głowy to nie jedna”,
- dużo lepiej zapamiętują to wszystko, co ma dla nich praktyczne znaczenie – tutaj umysł widzi cel wysiłku intelektualnego, czysty pragmatyzm
, - dużo lepiej zapamiętują informacje, które potrafią odnieść do swoich dotychczasowych doświadczeń – czyli łączenie teorii z praktyką,
- łatwiej zapamiętują to, co widzą, niż to, co słyszą – mózg łatwiej zapamiętuje obrazy, często mówi się, że „myśli obrazami”,
- łatwo zapamiętują to, co mogły poznać dzięki aktywności rąk (ręce mają w mózgu bardzo dużą reprezentację, ich aktywność pobudza więc wiele struktur neuronalnych) – innymi słowy: „Do it with your hands”
STAŁE UCZENIE SIĘ
Można stwierdzić, iż ludzki mózg uczy się non stop, ale najefektywniej wtedy, gdy dana jednostka uzna coś za subiektywnie nowe, ważne lub potrzebne. Zewnętrzne „sterowniki” mają na nas tak naprawdę ograniczony wpływ… Mózg efektywnie wykorzystuje swoje możliwości jedynie wtedy, gdy uruchamia się motywacja wewnętrzna. To ona tutaj odgrywa kluczową rolę. To dlatego wszystkie systemy oparte na przymusie, presji i kontroli są tak mało efektywne. Nasze mózgi same się włączają i inicjują proces efektywnej nauki, gdy tylko napotkają na coś ciekawego, intrygującego i przydatnego, innymi słowy – na coś co je przyciąga i co można później wykorzystać w praktyce. Dzięki motywacji wewnętrznej możemy uczyć się permanentnie, a w dzisiejszych czasach jest to szczególnie ważne. Nauka zyskała wymiar ponadczasowy i zyskuje coraz to nowsze znaczenie w świecie edukacyjnym. Obecnie często mówi się o kształceniu ustawicznym, ciągłym uczeniu się, podnoszeniu swoich kwalifikacji, różnych formach doszkalania się, w których uczestniczą przeróżne grupy zawodowe.
NAUKA A RELAKS
Patrząc na człowieka holistycznie dostrzega się pewną zależność między jego fizycznością a stanem psychicznym. Jedno z drugim musi współgrać, aby człowiek mógł zachować równowagę. Dbając o prawidłowe funkcjonowanie ciała, regulujemy pracę umysłu i odwrotnie. Im mniej w nas blokad, napięć i zahamowań, tym lepiej nam się myśli. W stanie relaksu i odprężenia człowiek jest w stanie uczyć się szybciej i skuteczniej bez względu na wiek. W momentach głębokiego relaksu nasze półkule pracują synchronicznie. Skuteczność uczenia się jest wysoka, gdy wykorzystujemy różne techniki, korzystne sposoby pracy oraz pomoce, które ułatwiają nam proces przyswajania wiedzy. Jak się okazuje w tym celu wykorzystuje się m.in. różnorodne programy rozrywkowe, które świetnie sprawdzają się w procesie uczenia się łącząc w sobie przyjemne z pożytecznym, czyli zdobywanie wiedzy z radością. Wówczas umysł się relaksuje, a jednocześnie skutecznie chłonie przekazywane treści.
UCZENIE SIĘ TO SZTUKA
Wydaje się banalne, ale… Uczyć też trzeba się nauczyć. W procesie uczenia się istotną rolę odgrywają pewne kompetencje, które w znaczy sposób organizują i ułatwiają nam naukę. Ważne jest jaki typ sensorycznego uczenia się preferuje się w nauce (wzrokowiec, słuchowiec, kinestetyk). Jednym pomaga uczenie się na głos, innym chodzenie, jeszcze innym słuchanie opowieści osób towarzyszących w nauce, a jeszcze innym przepisywanie notatek bądź tworzenie map myśli. Są również inne czynniki, warunki oraz techniki, które niewątpliwie ułatwiają proces przyswajania wiedzy i umiejętności. Warto nabyć takie kompetencje, które ułatwią naukę i pozwolą efektywniej przygotować się do testów, sprawdzianów, egzaminów oraz innych form sprawdzenia wiedzy i umiejętności. Ale o tym w kolejnym artykule…
Résumé
MONIKA SZEWCZYK-ROLA – Pedagog z zawodu i zamiłowania. Ponadto z wykształcenia: germanista, nauczyciel edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej, diagnosta i terapeuta pedagogiczny oraz arteterapeuta. Miłośniczka kształcenia ustawicznego.
ŹRÓDŁA:
Gary Stix, Uczmy się uczyć, „Świat Nauki” nr 9(241), s.32-39, wrzesień 2011, Prószyński Media
Charles Galloway, Psychologia uczenia się i nauczania, Warszawa 1988, PWN
Richard I. Arends, Uczmy się nauczać, tłum. Kruszewski, Warszawa 1995, WSiP
E. Perrot, Efektywne nauczanie, Warszawa 1995, WSiP