Zastanawiałeś się kiedyś jak będzie wyglądało życie na Ziemi za 10, 20, albo 30 lat? A może myślałeś nad tym, co dzieje się z twoim woreczkiem śniadaniowym, kiedy wrzucasz go do kosza? Być może martwił cię los wymierających gatunków zwierząt? Z pewnością jednak pamiętasz ten moment, kiedy wyjście z domu na spacer lub trening biegowy, było niemożliwe z powodu smogu na zewnątrz. To właśnie wtedy doświadczyłeś tego, w jaki sposób człowiek wpływa na środowisko. Nieprzyjemne i niezdrowe, czyż nie? Dokładnie tak samo reaguje na nas planeta, kiedy podgrzewamy jej temperaturę i zanieczyszczamy ją do granic możliwości.
„Jesteśmy pierwszym pokoleniem, które zdaje sobie sprawę, że wyniszcza swoją planetę i ostatnim, które może z tym coś jeszcze zrobić” (Barack Obama)
Pojęcie zmian klimatycznych na pewno jest ci dobrze znane. Wiesz pewnie, że to spalanie węgli kopalnych przyczynia się do wzrostu globalnego ocieplenia na Ziemi. A może jednak wierzysz, że człowiek nie przykłada ręki do zmian klimatu, i uważasz je jedynie za mit wytworzony przez opłacane koncerny, bądź przyczynę naturalnych procesów zachodzących na przestrzeni lat? Jeśli należysz do tej drugiej grupy, to niestety muszę cię rozczarować, gdyż „97% prac naukowych potwierdza, że to człowiek, a nie naturalne procesy przyrodnicze, jest odpowiedzialny za obecny wzrost poziomu dwutlenku węgla w atmosferze, a co za tym idzie, globalne ocieplenie klimatu”. Ostrzeżenia naukowców są zgodne, co do tego, że wytrąciliśmy klimat z równowagi, a skutki tego staną się codziennością każdego z nas. Codziennością, w której przyjdzie nam stawić czoło „wyzwaniom ekologicznym”.
Oto najważniejsze konsekwencje zmian klimatycznych, z którymi przyjdzie nam się mierzyć:
- Konflikty polityczne;
- Migracje i fale uchodźców;
- Susze;
- Nawałnice;
- Powodzie;
- Wzrost poziomu morza;
- Zmiana średnich temperatur powietrza;
- Rekordowe upały;
- Pożary;
- Rozprzestrzenianie się chorób zakaźnych.
„Ken Robinson, jeden z najbardziej uznanych na świecie specjalistów od edukacji, twierdzi, że ludzkość stoi współcześnie u progu dwóch wielkich katastrof. Pierwszą z nich jest potencjalny kataklizm ekologiczny (…). Drugą jest katastrofa edukacyjna – narastająca niechęć uczniów, ale i nauczycieli, do aktualnego modelu szkoły. Według mnie obie te katastrofy są silnie ze sobą powiązane i tylko głęboka zmiana myślenia o szkole może nas uchronić przed zagładą – także ekologiczną”.
Takimi słowami opatrzył wstęp do swojej książki, pt. Jak nie spieprzyć życia swojemu dziecku. Wszystko, co możesz zrobić, żeby edukacja miała sens, Mikołaj Marcela. Uchronienie przed zagładą ekologiczną jest możliwe, jeśli w szkołach przewartościujemy system kształcenia i wprowadzimy do niego edukację na miarę wyzwań XXI wieku. Pytanie o to, czego, i jak uczyć współcześnie nurtuje za pewne niejednego nauczyciela i rodzica. Należy pamiętać o tym, że kryzysy polityczne, społeczne, gospodarcze, i ekologiczne są dziś naszą rzeczywistością. Rzeczywistością, w której żyją dzieci i młodzież, i którą to oni mogą jeszcze zmieniać, ulepszyć czy naprawić. Jednak, aby mogli tego dokonać, potrzebują wiedzy o problemach dzisiejszego świata, a także muszą zostać wyposażeni w kompetencje, dzięki którym problemy te dostrzegą i będą chcieli je rozwiązać. Musimy tylko nie dopuścić do tego, aby głos naukowców został uciszony przez głos polityków, dla których wzrost gospodarczy i władza są jedynymi celami – nie los planety, nie los roślin i zwierząt, a co więcej, nie los ich własnych dzieci. Dlatego tak ważne jest, aby świadomość ekologiczna stała się powszechna. Stąd też konieczność wprowadzenie do szkół edukacji klimatycznej.
Szkoła bowiem nie działa w próżni, a dzieci i młodzież nie są obojętni na otaczający ich świat. Jako nauczyciele/rodzice jesteśmy w stanie pomóc zrozumieć im złożoność wyzwań współczesności. Mamy możliwość wykształcić w nich empatię, krytyczne myślenie, świadomość ekologiczną, wrażliwość na los drugiej istoty, a także postawę aktywnego członka społeczeństwa. Musimy także dostrzec, że problem zmian klimatycznych jest im bardzo bliski, i że to oni sami chcą wiedzieć więcej. Młodzieżowe strajki klimatyczne stały się bowiem znaczącą formą wyrażania protestu wobec impasu klimatycznego. Uczniowie i studenci wychodzą na ulicę, aby pokazać, że nie są obojętni na los Ziemi. Co więcej sami wysuwają postulat dostępu do wiedzy. Przykładem są posty, które możemy odnaleźć pod hasztagiem #ChcemyWiedzieć, w których to właśnie dzieci i młodzież domagają się wprowadzenia do szkół edukacji klimatycznej.
„Domagamy się zawarcia kompleksowej i aktualnej wiedzy o mechanizmach kryzysu klimatycznego w podstawie programowej na wszystkich szczeblach edukacji, przy zapewnieniu kadrze nauczycielskiej obowiązkowych szkoleń w tym zakresie”.
Z pewną satysfakcją mogę napisać, że na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach, nie pomija się tak ważnych globalnie problemów, wsłuchuje się w głos naukowców, i wychodzi naprzeciw oczekiwaniom uczniów. Dzięki mojej promotorce, dr Magdalenie Ochwat, miałam przyjemność uczestniczyć w seminarium licencjackim dotyczącym edukacji klimatycznej, podczas którego zastanawialiśmy się jak wprowadzać do szkół wiedzę z tego zakresu na lekcje języka polskiego. Okazało się, że to właśnie one są obdarzone szczególnymi możliwościami! Te możliwości zawierają się w tekstach kultury, a przede wszystkim w literaturze, która dotyka problemów dzisiejszego świata. To literatura pozwala sytuować humanistów w zupełnie nowej roli, która polega na ostrzeganiu reszty członków społeczności przed nowymi wyzwaniami. Ryszard Koziołek pogłębił refleksję nad ową misją powierzoną uczonym z zakresu nauk humanistycznych, a ich samych nazwał „sygnalistami”, którzy mają za zadanie informować świat o zagrażających sytuacjach. Według niego:
Sygnalista, to ktoś, kto zwraca publicznie uwagę na zło dziejące się w miejscu pracy, ale także szerzej, w społeczności, do której sygnalista należy. (…) Humanistyka wytwarza w nas potrzebę i zdolność do wypowiadania indywidualnej niezgody lub tylko niepokoju wobec tego, co jest lub może być. Kształcenie humanistyczne przygotowuje „sygnalistę”, czyli człowieka zdolnego do nazywania tego, co nadchodzi.
Fragment ten pokazuje jak wielkie nadzieje pokładane są w humanistach oraz uświadamia, że mówienie dziś o przyszłości, alarmując przy tym o niepokojących zjawiskach, które mogą nas czekać, jeśli nie zmienimy swoich przyzwyczajeń, jest koniecznym działaniem, które należałoby przełożyć na praktykę dydaktyczną.
Ze swojej strony pragnę być częścią rodzącej się zmiany w edukacji. Zmiany, która mogłaby wcielić w życie założenia edukacji globalnej i działań zrównoważonego rozwoju do treści kształcenia na każdym etapie nauki. W mojej pracy licencjackiej miałam możliwość zamieścić scenariusze lekcji języka polskiego dotyczące zmian klimatycznych w oparciu o teksty kultury, a kolejną cegiełką, którą chciałabym dołożyć jest wcielenie ich w życie. Pierwszą próbą na większą skalę, którą chciałabym podjąć będą warsztaty FitPolskiego, podczas których moja grupa będzie miała możliwość poszerzyć swoje obywatelskiego horyzonty o zagadnienia z zakresu edukacji klimatycznej. Mam nadzieję, że to chociaż w niewielkim stopniu pozwoli uczniom odnaleźć się w świecie, który ich otacza i sprawi, że będą świadomymi członkami społeczeństwa, mającymi w sobie siłę do walki o lepsze jutro.
Zachęcam do zapoznania się programem warsztatów FitPolski – humanistyka zaangażowana i kreatywne pisanie. Twój uczeń, Twoje dziecko mogą wziąć w nich udział., bez względu na miejsce zamieszkania! Nawet Ty możesz w nich uczestniczyć, zgłaszając się do PILOTAŻU FitPolskiego To jednorazowa akcja. Jeśli czujesz, że chciałbyś wziąć udział w naszej innowacji, działaj teraz!
Liczy się kolejność zgłoszeń.
AUTORKA ARTYKUŁU:
Bibliografia:
- Marcela M., Jak nie spieprzyć Jak nie spieprzyć życia swojemu dziecku. Wszystko, co możesz zrobić, żeby edukacja miała sens, Warszawa 2020.
- Postulaty Młodzieżowego Strajku Klimatycznego, dostęp w Intenecie: https://www.msk.earth/postulaty [dostęp: 29.09.2020].
- Wykład Ryszarda Koziołka pt. Humanista sygnalista wygłoszony został w trakcie konferencji Społeczeństwo obywatelskie: edukacja, wartości, style komunikacyjne organizowanej w dniach 8–9.06.2018 roku na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach http://www.spoleczenstwoobywatelskie.edu.pl/#p=13; Cytowana wypowiedź pochodzi z: http://www.interakcja-integracja-2018.us.edu.pl/humanista-sygnalista/[dostęp: 9.04.2020].
- Zmiany klimatu w pigułce, Fundacja WWF Polska, 2020, dostęp w Internecie: https://www.wwf.pl/sites/default/files/2020-02/WWF_PIGULKA_KLIMATYCZNA%20_2020.pdf [dostęp: 29.09.2020].